Άρθρο του Ανδρέα Π. Σπυρόπουλου, Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω, ΜΔ Ποινικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αθηνών

Το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης (ΕΕΣ) είναι κατ’ ουσίαν μια σύντομη και απλουστευμένη δικαστική διαδικασία παράδοσης, η οποία ερείδεται στη νέα διαμορφούμενη ευρωπαϊκή πραγματικότητα και την προϊούσα σύγκλιση των εθνικών εννόμων τάξεων και των ποινικοδικαιικών τους συστημάτων.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε της 15ης και 16ης Οκτωβρίου 1999 και ιδίως το σημείο 33, η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών και άλλων αποφάσεων των δικαστικών αρχών θα πρέπει να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της δικαστικής συνεργασίας σε αστικά και ποινικά θέματα εντός της Ένωσης, δεδομένου ότι η ενισχυμένη αμοιβαία αναγνώριση και η αναγκαία προσέγγιση των νομοθεσιών θα διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων αρχών και τη δικαστική προστασία των δικαιωμάτων των προσώπων.

Σε μια απόφαση – πλαίσιο το 2002 θεσπίστηκαν οι βασικές αρχές για το δίκαιο της δικαστικής συνδρομής εντός της Ε.Ε. και για τον θεσμό του ΕΕΣ (Απόφαση πλαίσιο 2002/584/ΔΕΥ). Ο νόμος 3251/2004 ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη την ως άνω απόφαση πλαίσιο.

ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΕΕΣ

Ø Αρχή ne bis in idem

Ø Αρχή της ειδικότητας

Ø Αρχή του διττού αξιοποίνου (ορίζεται στο άρθρο 10 παρ, 1 ν. 3251/2004 και κάμπτεται με κλειστό κατάλογο εγκλημάτων στην παρ, 2 )

Ø Αρχή της αμοιβαιότητας (αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων). Δυνάμει του άρθρου 82 παρ. 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), « η δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις στην ένωση θεμελιώνεται στην αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων και διαταγών…). Η εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης αποφάσεων επί ποινικών υποθέσεων προϋποθέτει ότι τα κράτη μέλη έχουν αμοιβαία εμπιστοσύνη στα συστήματα απονομής ποινικής δικαιοσύνης καθενός από αυτά. Ο βαθμός της αμοιβαίας αναγνώρισης εξαρτάται κατά πολύ από μια σειρά παραγόντων που περιλαμβάνουν μηχανισμούς προστασίας των δικαιωμάτων των υπόπτων ή των κατηγορουμένων και τον καθορισμό κοινών ελάχιστων κανόνων, αναγκαίων για τη διευκόλυνση της εφαρμογής της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης (Οδηγία 2013/48/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2013).

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

v Σύντομα χρονικά όρια. Το κράτος στο οποίο συλλαμβάνεται κάποιος υποχρεούται να εκδώσει το πρόσωπο που ζητείται εντός μεγίστης προθεσμίας ενενήντα ημερών από τη σύλληψη. Εάν το πρόσωπο συναινεί στην έκδοσή του , η απόφαση λαμβάνεται εντός 15 ημερών (άρθρο 21 ν. 3251/2004).

v Κάμπτεται η αρχή του διττού αξιοποίνου για 32 σοβαρά εγκλήματα.

v Εξοστρακίζει την ανάμειξη του Υπουργού Δικαιοσύνης καθώς αποτελεί αποκλειστικά δικαστική διαδικασία. Έτσι, ενώ το Συμβούλιο των Εφετών και του Αρείου Πάγου στην παραδοσιακή έκδοση γνωμοδοτούν υπέρ ή κατά της έκδοσης και η απόφαση λαμβάνεται από τον Υπουργό, στο ΕΕΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΝ την εκτέλεση ή τη μη εκτέλεση του ΕΕΣ

v ¨ΕΚΔΟΣΗ ΗΜΕΔΑΠΩΝ

Μια απλή ματιά στα στατιστικά δεδομένα αρκεί για να διαπιστώσει κανείς την μεγάλη επιτυχία του ΕΕΣ, το οποίο έχει συμβάλει καταλυτικά στην εμπέδωση του αισθήματος ασφαλείας εντός του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου μέσω της ποινικής δίωξης εγκλημάτων και της εκτέλεσης ποινικών αποφάσεων ακόμη και σε περιπτώσεις διακρατικής εγκληματικότητας.

Το 2018 εκδόθηκαν 17.471 ευρωπαϊκά εντάλματα σύλληψης, το 2019 20.226, το 2020 15.938 και το 2021 14.789. Ο μέσος ευρωπαϊκός χρόνος παράδοσης του εκζητουμένου είναι 20,15 ημέρες στην περίπτωση που συναινέσει στην παράδοσή του και 53,72 ημέρες όταν δεν συναινέσει.

Τα παραπάνω δεδομένα αποτυπώνουν με τον πλέον ευκρινή τρόπο την αδιαμφισβήτητη επιτυχία του ΕΕΣ, το οποίο μέσα σε χρονικό διάστημα μικρότερο των δύο δεκαετιών έχει καταστεί «αλλαγή παραδείγματος» στη διακρατική δικαστική συνεργασία επί ποινικών υποθέσεων. Στο αποτέλεσμα αυτό συνετέλεσε καίρια και η νομολογία του ΔΕΕ. Η νομολογία του ΔΕΕ αφενός διασαφήνισε τις διατάξεις της απόφασης – πλαίσιο και αφετέρου συμβίβασε την αδήριτη ανάγκη της στενής ευρωπαϊκής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις με τις απαιτήσεις των εθνικών δικαστηρίων (συνταγματικών ή ουσίας). Ενδεικτικά το 2013 το ΔΕΕ απέκλεισε στις υποθέσεις «Radu» και «Melloni» τον έλεγχο της αναλογικότητας ενός ΕΕΣ από το κράτος εκτέλεσης, δεχόμενο ότι ο έλεγχος αυτός είναι δυνατός μόνο στο κράτος έκδοσης.

Ως συνέπεια της πρακτικής επιτυχίας του θεσμού του ΕΕΣ και με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς του, ψηφίστηκε πρόσφατα ο νόμος 4947/2022, ο οποίος επέφερε σημαντικότατες τροποποιήσεις στον βασικό νόμο 3251/2004. Η πλέον καίρια τροποποίηση επήλθε με τα άρθρα 30 και 31 του ν. 4947/2022, που συρρίκνωσαν το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 11 του νόμου 3251/2004, όπου προβλέπονται οι υποχρεωτικοί λόγοι άρνησης εκτέλεσης του ΕΕΣ. Τέτοιους συνιστούν σήμερα μόνο οι εξής : 1) αμνηστία, 2) ne bis in idem και 3) ποινικά ανεύθυνος ανήλικος. Αντίθετα, οι λοιποί μέχρι πρότινος υποχρεωτικοί λόγοι άρνησης εκτέλεσης και δή α) η παραγραφή, β) η αρχή της εδαφικότητας και γ) η δίωξη ή τιμωρία λόγω φύλου, φυλής, θρησκείας κλπ, καταργήθηκαν και συμπεριλήφθηκαν πλέον ως δυνητικοί λόγοι άρνησης εκτέλεσης στο άρθρο 12 του ν. 3251/2004.

Συμπερασματικά, είναι προφανής η στόχευση του εθνικού μας νομοθέτη να ενδυναμώσει έτι περαιτέρω τον ήδη πολύ πετυχημένο θεσμό του ΕΕΣ.