Άρθρο της κ. Μαρίας Δ. Πιτσάκη, Δικηγόρου Αθηνών στο Magazino "Με Το Δικηγόρο"

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Ν. 5108/2024 «Ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας του Υπουργείου Δικαιοσύνης»» οι περιεχόμενες στον νόμο ρυθμίσεις αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του διαχρονικού πρόβλημα της (χρονικής) αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, καθώς και της καθυστέρησης στην έκδοση των δικαστικών αποφάσεων στην Ελλάδα. Ως βασική αιτία της καθυστέρησης αυτής προσδιορίζεται η άνιση κατανομή εργασίας στους δικαστές πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας (ειρηνοδίκες και πρωτοδίκες). Το έτος 2024 κρίθηκε, αφού οι δικάσιμοι σε υποθέσεις αστικής φύσεως έφτασαν να προσδιορίζονται μετά 10 έτη από την κατάθεση του δικογράφου, ενώ ο χρόνος αναβολής έχει ξεπεράσει σε πολλές περιπτώσεις το ένα (1) έτος, ότι οι συνθήκες είναι ώριμες ώστε να υλοποιηθεί τελικά η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, μετά έναν αιώνα από την πρώτη προς τούτο προσπάθεια και με έτος τελευταίας το 1999, οπότε και εγκαταλείφθηκε για λόγους συνταγματικότητας. Μέχρι στιγμής οποιοδήποτε άλλο μέτρο «επιτάχυνσης» της Δικαιοσύνης και αποσυμφόρησης των πολιτικών πινακίων, φαίνεται να μην έχει λειτουργήσει στον βαθμό που προβλεπόταν, πλην ίσως αυτών που αφορούν στην ανάθεση δικαστηριακής μέχρι πρότινος ύλης στου Δικηγόρους εξ όσων φαίνεται, χωρίς βεβαίως να παραγνωρίζεται η οικονομική επιβάρυνση των εντολέων.  

Στο κείμενο της αιτιολογικής έκθεσης γίνεται αποδεκτό ομολογείται ότι η χρονική καθυστέρηση στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων δεν προάγει την ορθολογική λειτουργία της κοινωνίας και οικονομίας, με αποτέλεσμα τελικά να τίθεται σε διακινδύνευση η προαγωγή του δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος, ενώ αναγνωρίζεται ότι η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος βελτιώνει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και των επιχειρηματιών στο οικονομικό περιβάλλον της χώρας και ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο θεσμό της Δικαιοσύνης. Η αποδοτική δε μεταχείριση των δικαστικών υποθέσεων δύναται να συμβάλει στη μείωση του δημοσίου κόστους.

Τα ανωτέρω βέβαια ήρθαν προς εφαρμογή αφού σε προγενέστερο χρόνο είχαν τεθεί σε λειτουργία, όχι βέβαια χωρίς προβλήματα, ηλεκτρονικά μέσα στις υπηρεσίες των δικαστηρίων αλλά και στους δικηγόρους, με αποτέλεσμα να θεωρείται ευκολότερο να πραγματοποιηθεί η διασύνδεση και η μετάβαση στη νέα κατάσταση λόγω της ύπαρξης ήδη ηλεκτρονικών αρχείων και της δυνατότητας διαβίβασης αυτών.

Ήταν όμως τα πράγματα τόσο απλά; Ήταν όντως έτοιμοι οι δικαστικοί σχηματισμοί και αναφέρομαι βεβαίως κυρίως στους ευρισκόμενους στην Αττική, που συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο όγκο στην Χώρα των δικαστικών υποθέσεων για να προχωρήσουν σε αυτή την άνευ δοκιμαστικής περιόδου, μετάβαση μέσα σε τέσσερις μήνες από την ψήφιση του Νόμου, ακόμα και αν δόθηκε περιθώριο επιπλέον 2 ετών για την πλήρη ολοκλήρωση αυτής σχετικά με την καθ’ ύλην αρμοδιότητα των περιφερειακών εδρών;

Από τις πρώτες συζητήσεις που έγιναν για το ζήτημα αυτό, στο διάστημα που ασκώ δικαστηριακή δικηγορία, υπήρξα υποστηρίκτρια της άποψης περί ενοποίησης του πρώτου βαθμού δικαιοσύνης και εν τέλει εξ αιτίας αυτού διάσπασης του υδροκέφαλου Πρωτοδικείου Αθηνών. Δε με βρήκε ποτέ σύμφωνη η φιλολογία περί δήθεν καταπόντισης του δικηγορικού λειτουργήματος και απώλειας δικηγορικής ύλης σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της πολυδιάσπασης. Ούτε βεβαίως τα επιχειρήματα που εδράζονται στην θεωρία της από χρόνων διαμορφωμένης δικηγορικής «πιάτσας» στο κέντρο της Αθήνας. Αντιθέτως για λόγους που συνδέονται με την ενίσχυση της άσκησης αυτοαπασχολούμενης δικηγορίας από τους νέους Συναδέλφους, της συμμετοχής και αλληλεπίδρασης στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον του τόπου κατοικίας καθενός εξ ημών και άρα επακόλουθα δημιουργίας σταθερού πελατολογίου εκεί, της μείωσης των εξόδων μετακίνησης με ακόμα και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα που μπορεί αυτό να έχει, της εξοικονόμησης χρόνου κλπ καταλήγω ότι το σχέδιο αυτό θα έχει τελικά περισσότερο θετικό παρά αρνητικό αποτύπωμα για τη δικηγορία.

Σε επίπεδο δικαστηριακό επίσης πραγματικά δεν θεωρώ ότι εξυπηρετεί πλέον σε κάτι η διαφορά της καθ’ ύλην αρμοδιότητας με βάση το ποσό των 20.000,00 ευρώ, όταν επί της ουσίας ήδη με προγενέστερες μεταρρυθμίσεις είχαν μεταφερθεί στην αρμοδιότητα των Ειρηνοδικείων υποθέσεις που εκδικάζονταν μέχρι την προηγούμενη δεκαετία από τα Μονομελή Πρωτοδικεία.

Θα ήταν βέβαια αφέλεια να ισχυριστεί κάποιος ότι η μετάβαση αυτή θα πραγματοποιούταν μέσα σε μία ημέρα χωρίς προβλήματα. Σε κάθε όμως περίπτωση, παρόλη την άμεση σχεδόν αντανακλαστική αντίδραση στο διάστημα προ της εφαρμογής, δεν φαίνεται να επιβεβαιώθηκαν οι σε πρακτικό επίπεδο συμφορές που πολλοί εξ ημών υποστήριζαν ότι θα συμβούν. Ούτε στους διαδρόμους χαθήκαμε ώστε να μας κηρύξουν σε αφάνεια, ούτε ερημοδικαστήκαμε, επειδή δε βρίσκαμε τις αίθουσες.

Είναι γεγονός όμως ότι όταν κάτι δεν έχει έστω δοκιμαστικά εφαρμοστεί και η μετάβαση είναι ακαριαία υπάρχουν πάντα «παράπλευρες» αστοχίες.

Κατά το χρονικό διάστημα εφαρμογής της ενοποίησης, «έτρεχαν» παράλληλα και άλλες διαδικασίες είτε με καταληκτικές ημερομηνίες είτε με αλλαγή τρόπου έκδοσης αποφάσεων/διατάξεων και ολοκλήρωσης διαδικασιών. Αναφέρομαι στις υποθέσεις Κτηματολογίου είτε σε στάδιο δηλώσεων είτε σε στάδιο αρχικών εγγραφών που είχαν καταληκτική ημερομηνία τον Νοέμβριο του 2024 για τις περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα και στην ανάθεση στους Δικηγόρους των υποθέσεων προσημειώσεων, σωματείων και κληρονομητηρίων, που αμφότερα οδήγησαν σε αύξηση των αιτήσεων έκδοσης πιστοποιητικών για την ολοκλήρωση των διαδικασιών αυτών.

Η μετάβαση δεν αφορά μόνο στις διαδικασίες κατάθεσης δικογράφων και εκδίκασης υποθέσεων. Περιλαμβάνει και τις υπηρεσίες που χορηγούν δημόσια έγγραφα απολύτως αναγκαία για την προετοιμασία και ολοκλήρωση τόσο δικαστηριακών όσο και εξωδικαστικών υποθέσεων.

Για την έκδοση του όγκου των πιστοποιητικών, προκειμένου να ολοκληρωθούν ταυτόχρονα οι ανωτέρω διαδικασίες στο διάστημα της μετάβασης, είτε δεν υπολογίστηκε καθόλου είτε δεν εκτιμήθηκε ορθά η ενδεχόμενη παράλυση των υπηρεσιών, που τελικά επήλθε. Και το σφάλμα αυτό, όποια βάση και αν είχε, υπήρξε αδικαιολόγητο. Αν και στο άρθρο 11 του νόμου προβλέπεται μετακίνηση υπαλλήλων για την κάλυψη αναγκών, τούτο δεν έχει διαπιστωθεί να πραγματοποιήθηκε προ της έναρξης εφαρμογής, με αποτέλεσμα να «μπλοκαριστεί» πλήθος όχι μόνο εξωδικαστικών υποθέσεων, αλλά ταυτόχρονα και αυτών ενώπιον Δικαστηρίων. Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό με μια νοοτροπία που καλλιεργήθηκε τα τελευταία έτη περί απαξίωσης της φυσικής παρουσίας των Δικηγόρων εντός των Δικαστηρίων, κατανοώ πλήρως γιατί έχουν φέρει πολλές φορές ακόμα και σε απόγνωση Συναδέλφους και μέσα σε αυτούς και εμένα. Οι χρόνοι έκδοσης πιστοποιητικών, που ήδη μετά το 2020 και την εφαρμογή της ηλεκτρονικής κατάθεσης αιτήσεων είχαν αρχίσει να αγγίζουν σχεδόν τον μήνα, πια έχουν εκτοξευτεί στους 2 μήνες κατ’ ελάχιστο τις περισσότερες φορές, γεγονός που καθιστά σχεδόν αδύνατη σε φυσιολογικούς χρόνους την ολοκλήρωση ακόμα και υποθέσεων «ρουτίνας», ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που κινδυνεύει η ομαλή εξέλιξη δικαστικών υποθέσεων.

Όλοι μας καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όποιες προσπάθειες και αν γίνονται δεν είναι αρκετές τουλάχιστον με τον τρόπο που γίνονται. Και δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για κανέναν, πολύ δε περισσότερο για το Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, ότι δεν μας ακούν. Λύση στα ζητήματα λειτουργίας των υπηρεσιών πρέπει να βρεθεί άμεσα και πρέπει να αποτελέσει βασικό θέμα της ατζέντας των Συμβούλων. Επιχείρημα από μόνο του αποτελεί η παραδοχή στην αιτιολογική έκθεση του Νόμου ότι η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος βελτιώνει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και των επιχειρηματιών στο οικονομικό περιβάλλον της χώρας και ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο θεσμό της Δικαιοσύνης. Τέσσερις μήνες εφαρμογής δίνουν ένα σαφές δείγμα για το αν οι αρχικοί υπολογισμοί ήταν ορθοί και ικανοί να εκπληρώσουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Σε αυτό λοιπόν το βασικά λειτουργικό επίπεδο αποδείχθηκαν λανθασμένοι. Οι διορθωτικές κινήσεις απαιτείται να είναι άμεσες με τη συνδρομή μας και την επιμονή μας σε αυτά που μοιάζουν μικρά αλλά είναι θεμελιώδη ώστε να ολοκληρωθεί επιτυχώς μια διαδικασία και να μην εκτροχιαστεί η επιδιωκόμενη βελτίωση από ένα «παράπλευρο» φορτίο.