Άρθρο του κ. Χάρη Αναγνωστόπουλου, Δικηγόρου Αθηνών στο Magazino "Με Το Δικηγόρο"

Η δικονομική αξιοποίηση βιντεοληπτικού υλικού που περιλαμβάνει προσωπικά δεδομένα αποτελεί αντικείμενο έντονης νομικής συζήτησης, ειδικά όταν πρόκειται για τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην προστασία της ιδιωτικότητας και την ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης. Η πρόσφατη νομολογία και οι σχετικές εγκύκλιοι προσδιορίζουν τα όρια εντός των οποίων επιτρέπεται η χρήση τέτοιου υλικού, με έμφαση στην αρχή της αναλογικότητας και τη διασφάλιση της δίκαιης δίκης.

Αφορμή για την επικαιροποίηση του θέματος αποτέλεσε το περιστατικό ρατσιστικής βίας που σημειώθηκε στις 9 Μαρτίου 2024 στην Πλατεία Αριστοτέλους, Θεσσαλονίκης. Ένα πλήθος νεαρών επιτέθηκε με ύβρεις και απόπειρα σωματικής βίας κατά δύο ατόμων ηλικίας 21 ετών λόγω της ενδυμασίας και του γενετήσιου προσανατολισμού τους. Το γεγονός καταγράφηκε από κλειστό κύκλωμα καταγραφής ιδιωτικού χώρου. Σε αυτό το πλαίσιο, η υπ' αριθμ. 3/14-3-2024 Εγκύκλιος της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου έκρινε νόμιμη τη δικονομική αξιοποίηση του υλικού ως αποδεικτικού μέσου, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Η εγκύκλιος υπογράμμισε ότι το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 9Α του Συντάγματος) δεν παραβιάζεται όταν το υλικό καταγράφει πράξεις που δεν ανήκουν στη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής. Η συμπεριφορά που καταγράφεται σε δημόσιο χώρο, χωρίς σχέση με την ανάπτυξη της προσωπικότητας, δύναται να αξιοποιηθεί για την αποκάλυψη αδικημάτων. Επιπλέον, η αρχή της αναλογικότητας επιτάσσει ότι όταν τα προσβαλλόμενα από τις παράνομες πράξεις αγαθά υπερτερούν της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, τότε επιβάλλεται η χρήση του υλικού για την απονομή δικαιοσύνης.

Η νομολογία του Αρείου Πάγου έχει διαμορφώσει συγκεκριμένες αρχές σχετικά με τη χρήση βιντεοληπτικού υλικού ως αποδεικτικού μέσου. Η υπ' αριθμ. 254/2021 απόφαση αποδέχεται ότι τα δικαιώματα στην ιδιωτική ζωή και την προστασία δεδομένων δεν είναι απόλυτα. Μπορούν να περιοριστούν υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, εφόσον συντρέχουν σοβαροί λόγοι δημόσιου συμφέροντος ή όταν η άσκησή τους προσβάλλει δικαιώματα τρίτων. Ωστόσο, η αρχή της αναλογικότητας πρέπει να τηρείται αυστηρά, ώστε να μην καταργείται η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Επιπλέον, κρίσιμη είναι η επισήμανση ότι η έλλειψη άδειας από την αρμόδια αρχή για την εγκατάσταση και χρήση κάμερας δεν επηρεάζει την επιτρεπόμενη δικονομική αξιοποίηση του υλικού. Αυτό ισχύει, υπό την προϋπόθεση ότι το υλικό αποτελεί το μοναδικό στοιχείο που μπορεί να στηρίξει την καταγγελία του παθόντος ή την απόδειξη της αθωότητας του κατηγορουμένου, όπως αναφέρεται στην υπ' αριθμ. 33/2023 απόφαση του Εφετείου Αιγαίου (ΜΟΝ).

Η δικονομική αξιοποίηση του υλικού απαιτεί την προβολή του ενώπιον όλων των παραγόντων της δίκης, ιδιαίτερα του κατηγορουμένου. Η υπ' αριθμ. 42/2023 απόφαση του Αρείου Πάγου επισημαίνει ότι η μη επισκόπηση του υλικού από όλους τους παράγοντες και η συνεκτίμησή του από το δικαστήριο συνιστούν απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας. Η αρχή της διαφάνειας στη χρήση του υλικού είναι θεμελιώδης για την εξασφάλιση της δίκαιης δίκης.

Επιπλέον, το ζήτημα της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων που περιλαμβάνονται στο βιντεοληπτικό υλικό εγείρει και την υποχρέωση συμμόρφωσης με το νομοθετικό πλαίσιο περί προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα διατηρεί την αρμοδιότητα να επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις για την παράνομη επεξεργασία των δεδομένων, ακόμα και όταν το υλικό αξιοποιείται δικονομικά. Αυτή η διάσταση αναδεικνύει τη σημασία της διασφάλισης της νομιμότητας τόσο στη συλλογή όσο και στη χρήση του υλικού, ώστε να αποφεύγονται καταχρηστικές πρακτικές.

Η χρήση βιντεοληπτικού υλικού αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα σε περιπτώσεις όπου αυτό αποτελεί μοναδικό αποδεικτικό στοιχείο. Τέτοιες καταστάσεις αναδεικνύουν τη σημασία της τεχνολογίας στη σύγχρονη απονομή δικαιοσύνης, ιδίως όταν εμπλέκονται σοβαρά εγκλήματα που προσβάλλουν θεμελιώδη δικαιώματα. Ωστόσο, η νομολογία έχει καταστήσει σαφές ότι η αξιοποίηση του υλικού πρέπει να είναι προσεκτική και να βασίζεται σε σαφείς κανόνες, οι οποίοι διασφαλίζουν την προστασία της ιδιωτικότητας, χωρίς να παραβλέπεται η ανάγκη αποκάλυψης της αλήθειας.

Η αρχή της αναλογικότητας λειτουργεί ως θεμέλιο για την επίλυση των συγκρούσεων ανάμεσα στην ανάγκη προστασίας προσωπικών δεδομένων και τη διασφάλιση της δικαιοσύνης. Όταν η αποδεικτική αξία του υλικού υπερβαίνει την ενδεχόμενη προσβολή της ιδιωτικότητας, η χρήση του κρίνεται νόμιμη. Παρόλα αυτά, απαιτείται αυστηρή εποπτεία, ώστε να αποφεύγονται περιπτώσεις κατάχρησης, ενώ οι εμπλεκόμενοι φορείς, όπως η Αρχή Προστασίας Δεδομένων, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιβολή κυρώσεων όπου απαιτείται.

Συνοψίζοντας, η δικονομική αξιοποίηση βιντεοληπτικού υλικού με προσωπικά δεδομένα αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί προσεκτική στάθμιση μεταξύ αντικρουόμενων δικαιωμάτων. Η νομολογία και οι κατευθυντήριες εγκύκλιοι αναγνωρίζουν τη χρησιμότητα του υλικού αυτού για την αποκάλυψη αδικημάτων και την προστασία των δικαιωμάτων των εμπλεκομένων, με την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. Παράλληλα, η διαδικασία υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες για τη διασφάλιση της νομιμότητας και της διαφάνειας, ενώ οι παραβάσεις στη συλλογή και χρήση του υλικού αντιμετωπίζονται με κυρώσεις. Έτσι, επιτυγχάνεται η απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στη δικαστική απονομή δικαιοσύνης και την προστασία της ιδιωτικότητας.