Άρθρο της Μαργαρίτας Τσοπελογιάννη, φοιτήτριας Νομικής ΔΠΘ

Σε μια εποχή όπου η πληροφορία κυκλοφορεί ταχύτατα και η κοινή γνώμη διαμορφώνεται από τον τίτλο πριν καν διαβαστεί το περιεχόμενο, η δικαιοσύνη δεν απονέμεται αποκλειστικά στις αίθουσες των δικαστηρίων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα τηλεοπτικά πάνελ και οι ειδησεογραφικές πλατφόρμες έχουν αναδειχθεί σε παράλληλους «θεσμούς», οι οποίοι αποδίδουν κρίσεις, επιβάλλουν ποινές και στιγματίζουν συμπεριφορές με τρόπο ακαριαίο και συχνά ανεξέλεγκτο.

Το θεμελιώδες τεκμήριο της αθωότητας, σύμφωνα με το οποίο κάθε κατηγορούμενος θεωρείται αθώος μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο με νόμιμο τρόπο, φαντάζει όλο και πιο ευάλωτο μπροστά στη δύναμη του ψηφιακού όχλου. Το δημόσιο αφήγημα διαμορφώνεται ταχύτερα από τη δικογραφία, και η ενοχή αποδίδεται όχι με βάση αποδείξεις, αλλά με βάση εντυπώσεις.

Η εμφάνιση του κατηγορούμενου στα δελτία ειδήσεων ή η αναφορά του ονόματός του σε μια viral ανάρτηση αρκούν για να αρχίσει ο δημόσιος «λιθοβολισμός». Η απώλεια επαγγελματικών συνεργασιών, η κοινωνική απομόνωση, ακόμη και οι απειλές κατά της ζωής του — όλα αυτά συμβαίνουν πριν υπάρξει οποιαδήποτε τελεσίδικη δικαστική κρίση. Ο κατηγορούμενος ξεπερνά τον ρόλο του υπόπτου· μεταμορφώνεται σε σύμβολο, παράδειγμα προς αποφυγήν και στόχο επίθεσης.

Πέρα όμως από το κοινωνικό αίσθημα ή την ανάγκη άμεσης αντίδρασης, κρίσιμος παραμένει ο ρόλος των θεσμικών και επικοινωνιακών διαμεσολαβητών της κρίσης: τα μέσα ενημέρωσης και οι ψηφιακές πλατφόρμες. Οφείλουν να λειτουργούν με υπευθυνότητα. Δεν είναι δικαστές. Ο ρόλος τους δεν είναι να αποδίδουν ενοχή, αλλά να ενημερώνουν. Ωστόσο, στην πράξη συχνά παραβιάζουν τη λεπτή γραμμή που χωρίζει την είδηση από την καταδίκη. Με υπαινιγμούς, μεμονωμένες δηλώσεις και μονόπλευρη παρουσίαση, διαμορφώνουν κοινή γνώμη πολύ πριν αυτή ενημερωθεί πλήρως.

Ενδεικτικό της έντασης είναι ο επικίνδυνος διχασμός. Από τη μία πλευρά, μια θεσμική δικαιοσύνη που κινείται αργά, με βάση διαδικασίες, κανόνες και αποδεικτικά μέσα. Από την άλλη, μια ψηφιακή «δικαιοσύνη» που απαιτεί άμεση τιμωρία, χωρίς ανάγκη για αποδείξεις ή ακρόαση της άλλης πλευράς.

Η σύγκρουση αυτή δημιουργεί ένα βαθύ ρήγμα στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη δίκαιη κρίση και τη λογοδοσία.

Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, η έννοια της αποκατάστασης είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Έστω κι αν ένας κατηγορούμενος αθωωθεί δικαστικά, το στίγμα που του έχει ήδη αποδοθεί δύσκολα διαγράφεται από τη συλλογική μνήμη. Η ψηφιακή κρίση είναι αμετάκλητη, άκαμπτη και, το κυριότερο, αόρατη ως προς το ποιος την απονέμει.

Μια ώριμη κοινωνία δεν φαίνεται από την ταχύτητα με την οποία αντιδρά, αλλά από την ικανότητά της να περιμένει την αλήθεια πριν καταδικάσει.