Της Ελένης Πλέσσα
Δικηγόρου – Διαπιστευμένης Διαμεσολαβήτριας
Εκπαιδεύτρια στη Διαμεσολάβηση και στην Εκπαίδευση Δικηγόρων - Νομικών Παραστατών σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Σάκκουλα ΑΕ
Εταίρος και Συνιδρύτρια της RESOLVE Διαμεσολαβητές

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο 2ο τεύχος του magazinο Με Το Δικηγόρο, το οποίο είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικά εδώ.

Αυτό δεν είναι ένα ακόμα άρθρο για να διακηρύξει τις ευεργετικές ιδιότητες της Διαμεσολάβησης. Ο στόχος και η φιλοδοξία του είναι να τακτοποιήσει με τη μορφή συζήτησης το τι συμβαίνει στο «τραπέζι» της Διαμεσολάβησης και πώς ίσως η διαδικασία αυτή μπορεί να βοηθήσει την επίλυση της διαφοράς και να είναι επωφελής για τα μέρη αλλά και για τις/τους Δικηγόρους. Γιατί ο στόχος της Διαμεσολάβησης είναι αυτός ακριβώς, να συντονίσει τη συζήτηση και να βοηθήσει στην επίλυση της διαφοράς και της σύγκρουσης.

Πολύ συχνά δεχόμαστε, στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης Δικηγόρων – Νομικών Παραστατών, στις ενημερώσεις που πραγματοποιούμε για το θεσμό ή και στο πλαίσιο των συζητήσεων με συναδέλφους, κάποια από τα κάτωθι τέσσερα ερωτήματα γύρω από τα οποία στήθηκε η ανάπτυξη της προαναφερόμενης προσέγγισης του παρόντος άρθρου

1. Γιατί χρειαζόμαστε Διαμεσολαβητή/τρια για να γίνει η Διαπραγμάτευση, οι Δικηγόροι δεν είμαστε αποτελεσματικοί και αποτελεσματικές δρώντας μεταξύ μας;

Είναι αλήθεια πως καθημερινά στην πράξη της Δικηγορίας, πολλοί και πολλές από εμάς προσπαθούμε και υλοποιούμε την εξωδικαστική επίλυση μεταξύ των εντολέων μας. Και είναι πράγματι πολύ σημαντικό και τιμητικό για εμάς. Και αυτό πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί περαιτέρω. Όπως και όλοι οι τρόποι εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς. Που τοποθετείται λοιπόν η Διαμεσολάβηση;

Η Διαμεσολάβηση βοηθά σαν εργαλείο

• εκεί που οι διαπραγματεύσεις μεταξύ συναδέλφων δικηγόρων ή μεταξύ των μερών μπορεί να έχουν φτάσει σε αδιέξοδο
• ή εκεί που τα μέρη θα ήταν χρήσιμο να συμμετάσχουν στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης γιατί έχουν πολλά να προσφέρουν και παράλληλα ένας τρίτος μπορεί να βοηθήσει στο συντονισμό της συζήτησης
• ή εκεί που οι Δικηγόροι χρειάζονται βοήθεια καθώς, επειδή ακριβώς έχουν το ρόλο να υπερασπιστούν τον εντολέα τους δεν μπορούν να συντονίζουν ταυτόχρονα και το διάλογο. Δεν μπορούν και ούτε πρέπει να είναι ουδέτεροι

Η Διαμεσολάβηση μας απευθύνει μία πρόσκληση, να χρησιμοποιήσουμε τη διαδικασία για να περάσουμε μηνύματα προς την άλλη πλευρά που δεν θα μπορούσαμε ενδεχομένως να περάσουμε απευθείας, να πάρουμε πληροφορίες που θα ξεμπλοκάρουν την ολοκλήρωση της συμφωνίας και θα απαντήσουν (οι πληροφορίες) σε τυχόν ερωτήματα και απορίες. Μας προσκαλεί ακόμα να αφήσουμε το ηθικό στοιχείο να ξεδιπλωθεί και να δώσουμε βήμα στον και στην εντολέα μας. Και τότε το Τραπέζι της θα λειτουργήσει αποτελεσματικά και θα οδηγήσει στη συμφωνία που και τα δύο μέρη επιθυμούν.

2. Μπορούν όντως οι Δικηγόροι να ωφεληθούν από τη Διαμεσολάβηση;

Η απάντηση είναι ναι, με πολλούς τρόπους. Ως Δικηγόροι, μπορούμε να χρεώσουμε τις υπηρεσίες μας πιο επικερδώς για εμάς, εκμεταλλευόμενοι ακριβώς το  περιθώριο που αφήνει η έλλειψη διαδικαστικών εξόδων αλλά και ο άμεσα ικανοποιημένος εντολέας μας. Η Διαμεσολάβηση δεν περιέχει δικαστικό ένσημο, δεν έχει έξοδα επιδόσεων, δεν έχει παράβολα για την κατάθεση έφεσης, δεν περιλαμβάνει ατελείωτες και ενδεχομένως μη αμειβόμενες ώρες αναμονής στα ακροατήρια.  Με τη δε αμοιβή του Διαμεσολαβητή, που καταβάλλεται εξ ημισείας από τα μέρη, ο εντολέας μας καταβάλλει χρήματα για το χρόνο που κερδίζει από τις μακρινές δικασίμους και για τη μοναδική ευκαιρία να έχει στο ίδιο τραπέζι απέναντί του σε πραγματικές συνθήκες το αντίδικο μέρος της διαφοράς από το οποίο ουσιαστικά εξαρτάται η εξέλιξη της υπόθεσης του και η επίλυση της διαφοράς τους. Και τελικά για τη δυνατότητα επίτευξης της συμφωνίας μεταξύ τους που θα χαίρει εκτελεστότητας και μόνο με την απλή κατάθεση στο αρμόδιο Πρωτοδικείο.

Στη διαδικασία της Διαμεσολάβησης επίσης οι Δικηγόροι μπορούμε να ασκήσουμε το λειτούργημά μας και σε συνθήκες διαφορετικές από αυτές που βιώνουμε καθημερινά στα ακροατήρια αλλά και με πολύ καλύτερους όρους ακόμα και από μία διαπραγμάτευση. Σε μία από τις τελευταίες Εκπαιδεύσεις, ένας συνάδελφος μοιράστηκε μαζί μας ότι όταν μπαίνει σε διαπραγμάτευση με έναν ισχυρό αντίδικο, αισθάνεται ότι η άλλη πλευρά κάνει επίδειξη της δύναμής της και μπορεί να φέρεται «ως Βασιλιάς» όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, στη διαδικασία υποδεικνύοντας τους όρους της συμφωνίας, αδιαφορώντας για τις προτάσεις της δικής του πλευράς, μην ακούγοντας. Στη Διαμεσολάβηση όμως, όπως το βίωσε στην Εκπαίδευση ως δικηγόρος και από τις προσομοιώσεις και από τη θεωρία, μας είπε ότι συνειδητοποίησε ότι με τον ουδέτερο τρίτο, το Διαμεσολαβητή στο τραπέζι, ο όποιος «Βασιλιάς» βρίσκεται εκεί με ισότιμους όρους με το δικό του εντολέα και μπορεί να διαπραγματευτεί μαζί του ουσιαστικά και αποτελεσματικά.

3. Πώς είναι δυνατόν ένα σύστημα χωρίς δικονομικούς κανόνες να μπορεί να λειτουργεί προς όφελος των εντολέων μας;

Η Διαμεσολάβηση είναι ένα σύστημα μέσα από το οποίο μπορούν να επιλύονται οι διαφορές μας στο πλαίσιο της ελευθερίας των συμβάσεων και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Δεν είναι ιδιωτική απονομή δικαιοσύνης, είναι μία υποβοηθούμενη διαπραγμάτευση.

Λειτουργεί λοιπόν σε ένα πολύ καλά οργανωμένο ευέλικτο πλαίσιο κανόνων που έχουν τεθεί από το Νόμο όπως ενδεικτικά είναι η εχεμύθεια, το απόρρητο, η συμμετοχή του μέρους της διαφοράς στη διαδικασία και η υποχρεωτική παρουσία δικηγόρου ως ενός ακόμα θεματοφύλακα της ασφάλειας τη διαδικασίας. Επίσης στο πλαίσιο αυτό, το πολύ σημαντικό που επιτυγχάνεται είναι ότι η συμφωνία που θα προκύψει και θα συμπεριληφθεί στο πρακτικό Διαμεσολάβησης θα χαίρει, υπό πολύ απλές προϋποθέσεις,  εκτελεστότητας.

Το καίριο στοιχείο που ελλείπει από άλλες διαδικασίες επίλυσης διαφορών, είναι η δυνατότητα ανάπτυξης και του ηθικού στοιχείου, που ενυπάρχει σε κάθε διαφορά. Αλλού είναι οι οικογενειακοί ή φιλικοί δεσμοί μεταξύ αντιδίκων, αλλού η ευθύνη που πηγάζει από την επαγγελματική θέση του συμμετέχοντα στη διαδικασία, σε κάποιες υποθέσεις οι ανασφάλειες που γεννά στα μέρη το ρευστό οικονομικό περιβάλλον του επιχειρείν και του ζην γενικώς στην Ελλάδα.

Στη Διαμεσολάβηση, το ηθικό στοιχείο, η ανάπτυξη δηλαδή όχι μόνο των ισχυρισμών αλλά και των στοιχείων εκείνων που αφορούν το πείσμα, το θυμό, την εκδικητική συμπεριφορά, την ανάγκη για αναγνώριση και τόσα άλλα, έχει το χώρο του να ξεδιπλωθεί και να αποφορτιστεί ώστε τελικά να δημιουργηθούν οι συνθήκες για τη διαπραγμάτευση επί των συμφερόντων και της επίτευξης της τελικής συμφωνίας.

Στο πλαίσιο μιας Διαμεσολάβησης που είχα συμμετάσχει στο Λονδίνο ο έμπειρος Βρετανός Διαμεσολαβητής και Δικηγόρος Nicholas Pryor, μου είχε πει ότι στο Τραπέζι της Διαμεσολάβησης δύο είναι οι λέξεις που λειτουργούν και οι δύο τελειώνουν στα αγγλικά σε «y». Η μία είναι το «sorry» (συγγνώμη) και η άλλη το «money» (χρήματα).

4. Και τι συμβαίνει τελικά με την «υποχρεωτικότητα» στη Διαμεσολάβηση ; Πώς εισέρχεται στην καθημερινότητά μας και τι σημαίνει;

Πολύ συνειδητά η ερώτηση αυτή έμεινε για το τέλος, γιατί το όποιο κομμάτι υποχρεωτικής διαδικασίας θα πρέπει να νοείται ως ένα μέρος του θεσμού και όχι το μόνο ή το πιο κεντρικό. Ο νέος ν.4616/2019 εισάγει δύο πολύ σημαντικές παραμέτρους ως προς αυτό:

Α. Την υποχρέωση έγγραφης ενημέρωσης για τη Διαμεσολάβηση από τον και την κάθε δικηγόρο σε κάθε εντολέα του που φέρνει στο γραφείο του μία υπόθεση που θα μπορούσε να υπαχθεί σε Διαμεσολάβηση είτε στην εκούσια μορφή είτε όπου προβλέπεται η Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία. Το δε σχετικό έγγραφο το οποίο έχει ήδη αναρτηθεί στον ιστότοπο του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη Διαμεσολάβηση www.diamesolavisi.gov.gr, πρέπει να υπογράφεται από εντολείς και δικηγόρους και να κατατίθεται μαζί με το εισαγωγικό δικόγραφο της αγωγής επί ποινής απαραδέκτου αυτής (άρθρο 3 παρ. 2 ν. 4640/2019 το οποίο εφαρμόζεται από τη δημοσίευση του νόμου).

Β. Ο ν. 4640/2019 παράλληλα προβλέπει στο άρθρο 6 ότι υπάγονται «στην Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία» (ΥΑΣ) Διαμεσολάβησης οι διαφορές της Τακτικής Διαδικασίας αρμοδιότητας Μονομελούς με αντικείμενο από 30.000 ευρώ και πάνω και Πολυμελούς Πρωτοδικείου (σε ισχύ από 15.3.2020), οι οικογενειακές διαφορές εκτός από αυτές του άρθρου 592 παρ. 1 περ. α, β και του άρθρου 592 παρ. 2 (σε ισχύ από 15.1.2020) και οι διαφορές για τις οποίες προκύπτει εγγράφως ότι ισχύει ρήτρα διαμεσολάβησης.

Κατά τη διάρκεια της Υ.Α.Σ. Διαμεσολαβητής/τρια κοινής επιλογής των μερών ενημερώνει τα μέρη, που παρίστανται υποχρεωτικά μετά των πληρεξουσίων δικηγόρων τους, για το θεσμό της Διαμεσολάβησης και παράλληλα συζητούνται τα οφέλη που θα προέκυπταν αν τα μέρη επιθυμούσαν να επιλύσουν τη διαφορά τους με Διαμεσολάβηση. 

Μόνο αν κατά τη διάρκεια ή μετά την ολοκλήρωση της ΥΑΣ τα μέρη αποφασίσουν να υπαγάγουν τη διαφορά τους σε Διαμεσολάβηση, υπογράφεται συμφωνητικό υπαγωγής και προχωρά η ουσιαστική διαδικασία της Διαμεσολάβησης. Σε διαφορετική περίπτωση, η πρόσκληση σε ΥΑΣ και η συμμετοχή σε αυτήν καλύπτει την υποχρέωση του επισπεύδοντος μέρους ενώ η ανταπόκριση και η συμμετοχή του καθ’ού μέρους καλύπτει και τη δική του υποχρέωση. Κατά συνέπεια, δεν πρόκειται για υποχρεωτική υπαγωγή στη Διαμεσολάβηση αλλά για υπαγωγή στην Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία Διαμεσολάβησης.

Κλείνοντας με την ελπίδα ότι ο στόχος που ετέθη στον πρόλογο του παρόντος περί συνοπτικής παρουσίασης καίριων σημείων της διαδικασίας της Διαμεσολάβησης ως μίας υποβοηθούμενης διαπραγμάτευσης επετεύχθη, ας σημειωθεί ότι το ιδανικότερο σενάριο προκειμένου η Διαμεσολάβηση να επιτύχει επίσης το στόχο της, θα ήταν Δικηγόροι και Διαμεσολαβητές να είμαστε συνοδοιπόροι στον δρόμο της εξωδικαστικής επίλυσης, με τους Διαμεσολαβητές και τις Διαμεσολαβήτριες να έχουμε ένα παραπάνω ρόλο στο να συνδράμουμε με ενημέρωση, φροντίδα και επαγγελματισμό, όπως άλλωστε πηγάζει και εκ της ιδιότητάς μας, τις και τους συναδέλφους δικηγόρους σε αυτήν την πορεία. Είναι μία χρυσή ευκαιρία και ένα κομβικό σημείο για την επιτυχία της εξωδικαστικής επίλυσης στη χώρα μας και την αλλαγή νοοτροπίας μας που τόσο συζητάμε και επιθυμούμε, ας μην τη χάσουμε