*Γιάννης Ζ. Δρόσος, Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών

Με την πανδημία κατέρρευσαν με άγριο τρόπο διάφορες βεβαιότητες, του συρμού τα τελευταία χρόνια, και κυρίως το ιδεολόγημα ότι «το αόρατο χέρι της αγοράς» θα βάζει τα πράγματα στην σωστή τους τάξη. Αυτή η ιδεοληψία, μαζί με την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, οδήγησε το δημόσιο σύστημα υγείας σε οικονομικό μαρασμό, πολιτική υποβάθμιση, ιδεολογικό στιγματισμό και γενικά σε χλεύη και απαξίωση, κάποτε και με σαχλή χυδαιότητα: «δεν τα γκρεμίζουμε καλύτερα…». Αργά και σταθερά μεταβαλλόταν το δημόσιο αγαθό της υγείας σε αγοραίο εμπόρευμα, ανάλογα διαθέσιμο σε ποσότητα και ποιότητα: πόσα δίνεις; Ώσπου ήρθε ο ιός και όλοι τρέχουμε στο κράτος και στο δημόσιο σύστημα υγείας. Αντίστοιχα και η οικονομική δραστηριότητα: οι ελεύθεροι επαγγελματίες, με αιμορροούσες πληγές χωρίς άμεση προοπτική να κλείσουν, κι αυτοί στο ορατό χέρι του κράτους προστρέχουν, όχι στο αόρατο χέρι της αγοράς, που σήμερα μόνο μαυραγορίτες μπορεί να γεννήσει.

Το κράτος λοιπόν. Το δημοκρατικό κράτος μας είναι νομικά   συγκροτημένο πάνω στο Σύνταγμά του. Και το Σύνταγμά μας, ευτυχώς, μπορεί να ανταποκριθεί στην πανδημία. Θεμελιώνει την δημόσια παρέμβαση είτε για παροχή είτε για περιορισμό.

Εξηγούμαι: η πανδημία είναι ασφαλώς θέμα προστασίας της υγείας του κοινωνικού συνόλου ως δημοσίου αγαθού, αλλά όχι μόνον: είναι και ζήτημα δημόσιας τάξης και ασφάλειας, επειδή η έκταση του κακού απειλεί συνολικά την συνοχή του κοινωνικού μας ιστού και βέβαια όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών στην πολιτεία μας. Η διατήρηση των δημόσιων δομών υγείας και η υπαγωγή των ιδιωτικών δομών στην δημόσια ανάγκη δεν συντρέχει μόνον στην αντιμετώπιση της αρρώστιας. Είναι, πολύ περισσότερο, θεμέλιο για την αποκατάσταση μιας φυσιολογικής κοινωνικής λειτουργίας. Δυστυχώς η αντιμετώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της ,κυρίως στην οικονομία, δεν είναι μόνον ζήτημα υγείας. Θίγει τον πυρήνα της κοινωνικής μας συμβίωσης και με αυτό το χαρακτηριστικό πρέπει να γίνεται και η συνταγματική της αντιμετώπιση. Κάτι ανάλογο άλλωστε συμβαίνει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο: ήρθε η πανδημία και σε λίγες ημέρες τίναξε στον αέρα το γερμανικής ποιότητας οικοδόμημα της σιδηράς δημοσιονομικής πειθαρχίας, ως ύψιστου κοινού ευρωπαϊκού δημόσιου αγαθού. Με τραγική ειρωνεία ήρθε ο ιός να πάρει την εκδίκηση των ανθρώπων...

Θα χώριζα τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε δύο κατηγορίες: στα αναγόμενα σε περιορισμούς των ελευθεριών μας και σε όσα ανάγονται σε δημόσιες παρεμβάσεις.

Είναι κοινά παραδεδεγμένος τόπος ότι τα ατομικά δικαιώματα περιορίζονται από τα δικαιώματα των άλλων και από αποδεδειγμένο λόγο δημοσίου συμφέροντος, με βάση την αναλογικότητα. Εάν ο περιορισμός είναι αναγκαίος, λυσιτελής και δεν θίγει τον πυρήνα του δικαιώματος είναι συνταγματικός. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει με τα γνωστά περιοριστικά μέτρα. Το μέτρο του επιτρεπτού της βαρύτητάς τους είναι το μέτρο του κινδύνου που καλούνται να αποκρούσουν. Και καλούνται να αποκρούσουν το αόρατο θάνατο χιλιάδων συνανθρώπων μας και τον ορατό κίνδυνο πλήρους διάλυσης του κοινωνικού μας ιστού. Τα μέτρα δεν θίγουν τον πυρήνα κανενός δικαιώματος, αντίθετα, διαφυλάσσουν τις προϋποθέσεις για την απόλαυση κάθε δικαιώματος: την ανθρώπινη ζωή και την δυνατότητα πολιτειακά οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης. Δεν είναι λοιπόν εξαίρεση από τους συνταγματικούς κανόνες τα περιοριστικά μέτρα, είναι εφαρμογή των συνταγματικών κανόνων στις συνθήκες της πανδημίας.

Συνταγματικές είναι και οι παρεμβάσεις στην οικονομία. Το ξεχασμένο «σοσιαλμανιακό» άρθρο 106 του Συντάγματος είναι ένα από τα συνταγματικά θεμέλια που όχι απλώς επιτρέπουν αλλά και επιβάλλουν σχεδιασμένες παρεμβάσεις στην οικονομική ζωή και στην οικονομία, όταν το επιβάλει το δημόσιο συμφέρον, η εθνική οικονομία, η ελευθερία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και αυτό δεν αφορά μόνον τις οικονομικές ενισχύσεις -εφικτές επειδή η προηγούμενη διακυβέρνηση άφησε τα ταμεία γεμάτα ως απάνω- αλλά και άλλα μέτρα που ίσως ληφθούν, όπως η επίταξη ιδιωτικών δομών υγείας, η επίταξη υπηρεσιών ιδιωτών γιατρών και άλλα παρόμοια.

Τέλος συνταγματικός είναι και ο τρόπος που έχουν παρθεί τα μέτρα. Τίποτε δεν δικαιολογεί την έκδοση Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου περισσότερο από την πανδημία. Αλλά, και για όποια συνταγματική αξία τυχόν έχει, τα μέτρα συγκεντρώνουν την νομιμοποιητική αποδοχή της αντιπολίτευσης. Η αντιπολιτευτική κριτική δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα της λήψης τους, αντίθετα προτρέπει στην εφαρμογή τους, τονίζει όμως προεκτάσεις, ζητά στρατηγικότερη αντιμετώπιση της πανδημίας, ζητά περισσότερα, όχι την ματαίωση εκείνων που έχουν ληφθεί.