*Αριστέα Σινανιώτη-Μαρούδη-Καθηγήτρια Εμπορικού Δικαίου Πανεπιστημίου Πειραιώς, Δικηγόρος

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η δημιουργία μιας βαθύτερης και δικαιότερης εσωτερικής αγοράς σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας αποτελούν μία από τις βασικές προτεραιότητες του Ενωσιακού Δικαίου. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία  νομικού και διοικητικού περιβάλλοντος  που να αντεπεξέρχεται στις προκλήσεις του ψηφιακού κόσμου και παράλληλα να προωθούνται στόχοι δημοσίου συμφέροντος στο πεδίο του εταιρικού δικαίου, όπως η προστασία των εργαζομένων, των πιστωτών και των μετόχων μειοψηφίας.

Στη Στρατηγική  του  2015 για την  ψηφιακή ενιαία αγορά  όπως και στο Σχέδιο  δράσης  της Ε.Ε.   για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση («Σχέδιο δράσης της ΕΕ  για την ηλεκτρονική  διακυβέρνηση 2016-2020 Επιτάχυνση του  ψηφιακού μετασχηματισμού  της διακυβέρνησης»), τονίστηκε με ιδιαίτερη έμφαση  η σημασία  της χρήσης  ψηφιακών  εργαλείων, τόσο στο εσωτερικό πεδίο των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ της εταιρίας και των εταίρων της(Internal  Digitalization), όσο και στο εξωτερικό πεδίο των διαδικασιών μεταξύ των δημοσίων διοικήσεων των κρατών μελών και των επιχειρήσεων (External Digitalization). 

Σε συνέχεια, λοιπόν,  του   Σχεδίου  δράσης του   2016,  το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμά του  το 2017 προέτρεψε την Επιτροπή  να διερευνήσει  μεθόδους  για την προώθηση  ψηφιακών λύσεων  καθόλη τη  διάρκεια λειτουργίας των επιχειρήσεων, ιδίως  δε τη διασύνδεση των μητρώων επιχειρήσεων.

ΙΙ. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΔΗΓΙΑΣ (COMPANY LAW PACKAGE)- Η ΑΡΧΗ «ΜΟΝΟΝ ΑΠΑΞ»

            Οι παραπάνω πρωτοβουλίες οδήγησαν στην Πρόταση Oδηγίας της 25.4.2018 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (company law package)  για την τροποποίηση της Oδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 όσον αφορά στη χρήση ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών στον τομέα του εταιρικού δικαίου.

            Η  Πρόταση Οδηγίας έχει σκοπό να ενισχύσει τις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διοικήσεων και των πολιτών/επιχειρήσεων και να συμβάλλει στην αύξηση της διαφάνειας.  Κύριο   άξονα της Πρότασης αποτελεί η τροποποίηση των  διατάξεων της Οδηγίας  2017/1132  για το εταιρικό δίκαιο ώστε να διασφαλιστεί η δυνατότητα εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικής καταχώρισης  των  κεφαλαιουχικών  εταιριών και των υποκαταστημάτων τους.

            Περαιτέρω,  η Πρόταση Οδηγίας προωθεί την εφαρμογή της αρχής «μόνον άπαξ», η οποία υποστηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε πρωτοβουλίες της Επιτροπής, όπως το σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και περιλαμβάνεται στον πρόσφατο Κανονισμό  (ΕΕ) 2018/1724   της 2.10.2018  για τη δημιουργία ενιαίας  ψηφιακής  θύρας. Ζητούμενο  της αρχής αυτής, στο πεδίο της ηλεκτρονικής  καταχώρισης των εταιριών, είναι η απλοποίηση των  διαδικασιών υποβολής των ίδιων στοιχείων  στις δημόσιες αρχές των κρατών μελών, υπό την έννοια ότι τα ενδιαφερόμενα μέρη-αιτούντες ή οι εκπρόσωποί τους δεν θα πρέπει να καλούνται να υποβάλλουν τα ίδια στοιχεία στις δημόσιες αρχές περισσότερο από μια φορά.  Η εφαρμογή της αρχής μόνον άπαξ  αποσκοπεί σε διπλό όφελος. Αφενός σε μείωση του   διοικητικού κόστους και των οικονομικών επιβαρύνσεων για τις εταιρίες, καθώς και ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας  και  αφετέρου σε διευκόλυνση των  διασυνοριακών συναλλαγών, συγχωνεύσεων, διασπάσεων κ.λ.π. 

            Η αποτελεσματική εφαρμογή της εξ ολοκλήρου  ηλεκτρονικής καταχώρισης των εταιριών εξάλλου, πρέπει να συνδέεται με αυξημένες  εγγυήσεις  ταυτοποίησης,  διαφάνειας και  δημοσιότητας των στοιχείων που καταχωρίζονται  ηλεκτρονικά και τηρούνται σε  μητρώο. Τρίτοι (επενδυτές, πολίτες, άλλες εταιρίες) χρειάζεται να έχουν πρόσβαση στα στοιχεία των εταιριών που τηρούνται στα μητρώα. Προς τον σκοπό αυτό αντικαθίσταται το άρθρο 19 της Οδηγίας 2017/1132, ώστε να διευρύνονται τα εταιρικά στοιχεία που θα καθιστούν διαθέσιμα τα κράτη μέλη δωρεάν προς τους τρίτους.

            Στο σημείο αυτό  πρέπει να τονισθεί ότι η χρήση ψηφιακών λύσεων στον τομέα του εταιρικού δικαίου, ιδίως για την καταχώριση των εταιριών, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να αποφεύγεται η πιθανότητα απάτης ή κατάχρησης. Το φαινόμενο των εταιριών-βιτρινών έχει προκαλέσει ανησυχία, την οποία εξέφρασαν ορισμένα ενδιαφερόμενα μέρη. Πάντως, η  Πρόταση  Οδηγίας δεν έχει σκοπό να αντιμετωπίσει ειδικά το ζήτημα των εταιριών-βιτρινών, καθώς δεν εναρμονίζει ουσιαστικές απαιτήσεις για τη σύσταση εταιριών ή την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας.

ΙΙΙ. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Α. Καταχώριση

Με τις διατάξεις του ν. 4441/2016 προβλέπονται γενικές ρυθμίσεις για τις διαδικασίες σύστασης των προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιριών. Με τις διατάξεις  των άρθρων 2 και 8 ν. 4441/2016 εισήχθη για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη η δυνατότητα ηλεκτρονικής καταχώρισης για τη σύσταση εταιριών μέσω της Ηλεκτρονικής Υπηρεσίας μιας Στάσης (e-ΥΜΣ).  Με βάση τις διατάξεις του άρθρου 8 παρ. 2 και 3 ν. 4441/2016 καθορίζονται τα βασικά στάδια και διαδικασίες της ηλεκτρονικής καταχώρισης, από όπου συνάγεται ότι η σύσταση των εταιριών πραγματοποιείται σε όλα τα επιμέρους στάδια εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικά, γεγονός που συνάδει με τη βασική αρχή της προαναφερόμενης Πρότασης Οδηγίας της 25.4.2018.

Β. Δίκαιο Ανωνύμων Εταιριών- Ν. 4548/2018

Ο  νέος ν. 4548/2018  περί ανωνύμων εταιριών αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό τη νέα τεχνολογία, ενσωματώνοντας μια τάση ψηφιοποίησης της εταιρικής ζωής, στο σύνολό της. Ενδεικτικά:

• Προβλέπεται ηλεκτρονική τήρηση βιβλίου μετόχων (άρθρο 40 παρ. 2 ν. 4548/2018)
• Προβλέπεται ηλεκτρονική τήρηση του βιβλίου των συζητήσεων και αποφάσεων του ΔΣ ( άρθρο 93 παρ.1 ν. 4548/2018). Δεν υφίσταται ρητή πρόβλεψη ότι το αντίστοιχο βιβλίο της ΓΣ μπορεί να τηρείται ηλεκτρονικά, θα πρέπει όμως αυτό να γίνει δεκτό με ανάλογη εφαρμογή.
• Ως προς τις τηλεδιασκέψεις, αυτές ήταν ήδη δυνατές, τόσο για το ΔΣ όσο και για τη ΓΣ, με τον ν. 4548/2018, όμως η χρήση τους διευρύνεται.

Περαιτέρω, εισάγεται διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΓΣ χωρίς συνεδρίαση ( άρθρο 135), η οποία θα διεξάγεται εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικά. Στις περιπτώσεις αυτές, η πρόταση του ΔΣ αποστέλλεται ηλεκτρονικά στους μετόχους μαζί με: α) σχέδιο απόφασης β) τη σχετική εισήγηση του ΔΣ γ) τον τρόπο δήλωσης αποδοχής ή άρνησης αλλά και την δ) προθεσμία απάντησης-αποστολής της ψήφου  εκ μέρους των μετόχων.

Διευρύνεται η δυνατότητα χρήσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: προβλέπεται δυνατότητα των μετόχων: α) να ζητήσουν ενημέρωση για τις επικείμενες γενικές συνελεύσεις με email και β) να τους αποσταλούν με email οι προς ψήφιση από την τακτική ΓΣ χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Ακόμη, στη γνωστή από τον ν. 2190/1920 δυνατότητα λήψης απόφασης ΓΣ μέσω πρακτικού δια περιφοράς, προστίθεται η δυνατότητα, εφόσον υπάρχει καταστατική πρόβλεψη, οι υπογραφές των μετόχων ή των αντιπροσώπων τους να μπορούν να αντικαθίστανται με ανταλλαγή μηνυμάτων με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή άλλα ηλεκτρονικά μέσα (άρθρο 136 παρ. 2 ν. 4548/2018).  Επίσης, ο διορισμός και η ανάκληση του αντιπροσώπου του μετόχου στη γενική συνέλευση μπορεί να γίνει και με ηλεκτρονικά μέσα (άρθρο 128 παρ. 4 ν. 4548/2018).Θα πρέπει ακόμα να τονισθεί ότι ο νέος νόμος προβλέπει ότι η επωνυμία μπορεί να σχηματίζεται και από την ηλεκτρονική διεύθυνση (domain name) της επιχείρησης (άρθρο 6 παρ.1).

   Συμπερασματικά, από τα ανωτέρω εκτεθέντα συνάγεται ότι τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, προωθούνται ιδιαίτερα οι ψηφιακές λύσεις στον τομέα του εταιρικού δικαίου, χωρίς πάντως να παραβλέπεται η ανάγκη νομικής και τεχνικής ασφάλειας.