Οι επικείμενες τροποποιήσεις στον Κώδικα Δικηγόρων, είναι σαφές ότι, δεν άπτονται των πιο καίριων ζητημάτων που απασχολούν σήμερα την κοινότητα των ασκούμενων δικηγόρων. Η νομοθετική ρύθμιση του εργασιακού καθεστώτος των ασκούμενων και η διερεύνηση της άρσης των ασυμβίβαστων για αυτούς παραμένουν κενό γράμμα. Διαχρονικά αυτές οι «μάστιγες» οδηγούν τον απόφοιτο της Νομικής Σχολής στο να εκλαμβάνει την άσκηση δικηγορίας σαν ένα «αναγκαίο κακό», ένα απαιτούμενο προστάδιο στον επαγγελματικό στίβο, από το οποίο επιθυμεί να απαγκιστρωθεί το ταχύτερο. Υπάρχουν, ωστόσο, βαθύτεροι λόγοι, για τους οποίους καθίσταται επιτακτική η ανάγκη επανεξέτασης των ζητημάτων αυτών από τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή (καθώς και η επισκόπηση των σχετικών άρθρων 7,8,11 του Κώδικα Δικηγόρων).

Καταρχάς, εφόσον η άσκηση δικηγορίας δεν συνιστά σύμβαση εξαρτημένης εργασίας ούτε σύμβαση έμμισθης εντολής, ο ασκούμενος στερείται κατοχυρωμένων εργασιακών δικαιωμάτων (πχ. ωράριο, ελάχιστη αμοιβή). Εργασιακά παραμένει «απροστάτευτος» μάλιστα και καθ’όν χρόνο βρίσκεται εν αναμονή των εξετάσεων επάρκειας και της έκδοσης απόφασης διορισμού του ως δικηγόρος, ήτοι συνολικά για διάστημα τουλάχιστον δύο (2) ετών. Είναι, ωστόσο, ορθό  για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ένας νομικός να εργάζεται δίχως την ελάχιστη εργασιακή προστασία; Δεν πρέπει να προβλεφθεί ρητά το καθεστώς εργασίας του για το διάστημα που μεσολαβεί από το πέρας της άσκησης μέχρι και τη δημοσίευση του ΦΕΚ διορισμού δικηγόρου;

Υπό το αυτό πρίσμα πρέπει να εξετασθεί το άρθρο 11, παρ.2 του Κώδικα Δικηγόρων: «...Τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα που ορίζονται για τον δικηγόρο, ισχύουν και για τον ασκούμενο δικηγόρο.». Μεταξύ των ασυμβίβαστων συγκαταλέγεται «η έμμισθη θέση με σύμβαση εργασιακής ή υπαλληλικής σχέσης» (άρθρο 7,παρ.1,περ.γ’). Ο συνδυασμός των ανωτέρω άρθρων ουσιαστικά αποκλείει τη δυνατότητα θεσμοθέτησης του εργασιακού καθεστώτος του ασκούμενου. Το γράμμα του νόμου αντιμετωπίζει την ιδιότητα του ασκούμενου ως ασυμβίβαστη με την υπαγωγή του σε εργασιακό καθεστώς. Ο φαύλος κύκλος ξεκινά όταν τα ασυμβίβαστα απαγορεύουν στον ασκούμενο να απασχοληθεί έστω και με μερική απασχόληση σε άλλη δραστηριότητα, με συνέπεια να βασίζεται στον πενιχρό μισθό της άσκησης -αλλά και στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε δικηγόρου εργοδότη του.

Εμβαθύνοντας στο παραπάνω άρθρο, προκύπτει το ερώτημα, αν τα ασυμβίβαστα για τον ασκούμενο δικαιολογούνται από κάποιον λόγο δημοσίου συμφέροντος. Η άσκηση δικηγορίας αντιμετωπίζεται νομοθετικά μάλλον σαν ένας θεσμός, ένα «μοναδικό» είδος εργασίας, που βρίσκεται χρονολογικά ένα στάδιο πριν την άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος (βλ. και αρ.11,παρ.1 και αρ.4, περ. α’: «...επαρκείς γνώσεις για να ασκεί το λειτούργημά του μετά από επιτυχή συμμετοχή του σε πανελλήνιες εξετάσεις»). Τα ασυμβίβαστα, όμως, έχουν τεθεί πρωτίστως για λόγους που ανάγονται στην φύση του δικηγορικού λειτουργήματος (λ.χ. αξιοπρέπεια του δικηγορικού επαγγέλματος, μη σύγκρουση καθηκόντων, εμπιστοσύνη του εντολέα). Ποια είναι, λοιπόν, η ratio της ισχύος των ασυμβίβαστων και για τους ασκούμενους, οι οποίοι δεν ασκούν ακόμα το δικηγορικό λειτούργημα;

Σημειωτέον ότι στο άρθρο 8 αναφέρονται με γενικό τρόπο  τα έργα που επιτρέπονται στους Δικηγόρους και τους ασκούμενους, δίχως να επιφέρουν την απώλεια της ιδιότητάς τους. Για παράδειγμα, η περ.δ’ του αρ.8 επιτρέπει την ενασχόληση με τις τέχνες. Η γενική διατύπωση της διάταξης, βέβαια, προκαλεί αμφιβολίες και ερωτήματα του τύπου: «Στις τέχνες περιλαμβάνεται ο χορός;», «Ο αθλητισμός υπάγεται στις τέχνες;», «Κι αν όχι, με ποιο κριτήριο έχει γίνει ο διαχωρισμός, ώστε οι τέχνες να είναι επιτρεπτές και οι αθλητικές δραστηριότητες απαγορευμένες;».

Είναι ώρα να τεθούν επί τάπητος τόσο το ζήτημα του εργασιακού καθεστώτος της άσκησης δικηγορίας όσο και του ζητήματος της άρσης των ασυμβίβαστων για τους ασκούμενους. Κίνητρα εξάλλου χρειάζεται κάθε ασκούμενος που διανύει τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα, προκειμένου να αποκτήσει άρτια νομική παιδεία, να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας...

Ραφαέλα Δημοπούλου

Ασκούμενη Δικηγόρος Αθηνών