Μία από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, που ξεκίνησε ως κρίση χρηματοπιστωτική σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί η διαρροή επιστημονικού δυναμικού-ένα φαινόμενο ευρύτερα γνωστό με την ονομασία «διαρροή εγκεφάλων» ή αλλιώς “brain drain”.    Η μεγάλη φυγή έμψυχου επιστημονικού πλούτου της χώρας το διάστημα 2008-2016 άφησε «ζημιά» στην Ελλάδα άνω των 15 δισεκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με σχετική μελέτη του Επίκουρου Καθηγητή του ΕΜΠ, Σπύρου Παπαευθυμίου.

          Σύμφωνα με  μελέτη, από αυτούς που εγκατέλειψαν τη χώρα, το 88% έχει τουλάχιστον ένα πανεπιστημιακό πτυχίο, περισσότεροι από 60% έχουν ένα μεταπτυχιακό τίτλο, ενώ το 11% έχει διδακτορικό δίπλωμα.  Αξίζει να αναφερθεί ότι το 70% των ενήλικων Ελλήνων μεταναστών στη Βρετανία είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου. Με βάση στοιχεία από το Labour Force Survey, για το διάστημα από το 2013 μέχρι και το 2017, προκύπτει ότι η πλειονότητα των Ελλήνων στη Βρετανία (60%) εργάζονται σε επαγγέλματα που ανήκουν στην κατηγορία professionals (π.χ. δικηγόροι, γιατροί, ακαδημαϊκοί, οικονομολόγοι) και semi professionals (βοηθοί επαγγελματιών) και ακολουθούν άλλες κατηγορίες, όπως υπάλληλοι, εργαζόμενοι σε πωλήσεις κ.α.

              Για να αξιοποιήσει κανείς τους πτυχιούχους που εργάζονται στο εξωτερικό, υπάρχουν δύο τρόποι : είτε να στοχεύσει στην επιστροφή του (return option), ή να αξιοποιήσει το ανθρώπινο αυτό κεφάλαιο θεωρώντας ότι θα παραμείνει στο εξωτερικό (diaspora option). Η δράση «Ελλάδα ξανά» (REBRAIN GREECE) της ελληνικής πολιτείας είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα επαναπατρισμού 500 Ελλήνων του εξωτερικού υψηλής ειδίκευσης και επιστημονικής εμπειρίας, με τη συμμετοχή ελληνικών επιχειρήσεων μέσω χρηματοδότησης τους (70%) και με ελάχιστη μηνιαία αμοιβή 3.000 €. Η στόχευση της δράσης για την προσέλκυση επιστημόνων μέσω υψηλότερου μισθού δεν θα αποφέρει καρπούς εάν δεν ληφθεί σοβαρά  υπόψη ότι σύμφωνα με έρευνα της ICAP, η έλλειψη αξιοκρατίας και η διαφθορά είναι ο  1ος  λόγος φυγής όσων έχουν μεταναστεύσει (η αβεβαιότητα στην οικονομία ο 2ος και οι προοπτικές εξέλιξης ο 3ος).  Ο δεύτερος τρόπος (diaspora option) δεν επιδιώκει τον επαναπατρισμό των επιστημόνων, αλλά την κινητοποίηση της «επιστημονικής διασποράς» για να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας καταγωγής. Στη βάση αυτής της λογικής δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία «Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας», την οποία υλοποιεί το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) στη βάση σχεδιασμού της Γενικής Γραμματείας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης. https://www.knowledgebridges.gr/.

Η πρωτοβουλία αυτή εστιάζει στην άμεση διασύνδεση και λειτουργική δικτύωση των Ελλήνων μεταξύ τους, με άλλα λόγια στη δρομολόγηση μιας καταρχήν «εικονικής επιστροφής» των Ελλήνων του εξωτερικού. Η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών δίνει τη δυνατότητα να συνεργαστούν όλοι οι Έλληνες, για την Ελλάδα της έρευνας, της επιστήμης και της καινοτομίας, παρακάμπτοντας περιορισμούς των φυσικών συνόρων.

   Πολλές ερευνητικές εργασίες έχουν επαληθεύσει ότι η αύξηση της γνώσης σε μια οικονομία μπορεί να έχει σημαντική επίπτωση στην παραγωγή και στην ανάπτυξη.  Επιπλέον αποδείχθηκε ότι η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό συναρτημένες με τη δημιουργία και την εφαρμογή της γνώσης. Επομένως, γίνεται αντιληπτό, κατά την αποτίμηση κόστους και οφέλους, ότι το φαινόμενο "brain drain" στην Ελλάδα έχει ήδη αναπτύξει μια πρωτόγνωρη δυναμική όσον αφορά το μέγεθος, την ένταση και τη διάρκειά του.

       Συμπερασματικά, μέσω των ΤΠΕ, μέσω των διεθνών συνεργασιών στην έρευνα και στην καινοτομία με την αξιοποίηση της Ομογένειας θα πρέπει  να μετατρέψουμε την απώλεια ταλέντων σε ευκαιρία.    «Ονειρεύομαι ακόμα τον ελληνισμό σε όλη την οικουμένη να χρησιμοποιεί τη νέα τεχνολογία της πληροφορικής για να δενόμαστε σφιχτά, ο ένας με τον άλλο, οι Έλληνες της διασποράς συνάμα με τους Έλληνες της Μεσογείου, δημιουργώντας έτσι μια νέα Ελλάδα. Ίσως, με τα χρόνια, αυτή η γεωγραφικά διεσπαρμένη αλλά ηλεκτρονικά συνδεδεμένη Ελλάδα να μπορεί να πλησιάσει την έννοια «ελληνικό έθνος» πιο πιστά από τη σημερινή ελληνική χώρα με τους αναπόφευκτους περιορισμούς γης και πληθυσμού» Μιχάλης ΔΕΡΤΟΥΖΟΣ ( «Τι μέλλει γενέσθαι», εκδόσεις Α.ΛΙΒΑΝΗ ).

Αρετή Ροίδου, Δικηγόρος Αθηνών[]